ΛΑ.Μ.Α
Το Λαογραφικό Μουσείο και Αρχείο της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αποτελεί σήμερα πυρήνα σπουδών της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Α.Π.Θ., της θεωρίας και της μεθοδολογίας της, της εθνογραφικής έρευνας και της (δια)πολιτισμικής ανάλυσης, με έμφαση στη διεπιστημονική θεώρηση η οποία περιλαμβάνει τις Σπουδές Φύλου, τις εναλλακτικές γραφές στην έρευνα, τα οπτικοακουστικά μέσα και τον οπτικό πολιτισμό, την Ιστορία, τις Πολιτισμικές και Μετααποικιακές Σπουδές. Ιδρύθηκε το 1927 κατόπιν εισήγησης του τότε καθηγητή στη «νεοσύστατη έδρα της Θρησκείας των Αρχαίων Ελλήνων, του Ιδιωτικού Βίου αυτών και της Λαογραφίας», Στίλπωνα Κυριακίδη. Πρόκειται για το πρώτο λαογραφικό μουσείο στον ελλαδικό χώρο και δημιουργήθηκε για τρεις λόγους: για τη διδασκαλία του μαθήματος της Λαογραφίας, για την τεκμηριωμένη μελέτη της λαϊκής τέχνης αλλά και γιατί η ενίσχυση του ενδιαφέροντος περί του λαϊκού πολιτισμού συνεισφέρει στη διατήρηση της εγχώριας λαϊκής τέχνης. Οι μουσειακές και αρχειακές συλλογές συγκροτήθηκαν από δωρεές συλλεκτών, παραχωρήσεις κυρίως στη δεκαετία του 1930, αγορές, επιτόπια συλλογή. Αρωγός στην προσπάθειά του αυτή στάθηκε η Εφορευτική Επιτροπή του Λαογραφικού Μουσείου και Αρχείου, που αποτελούνταν από καθηγητές της Φιλοσοφικής Σχολής αλλά και πνευματικούς ανθρώπους της Θεσσαλονίκης.
Τα αντικείμενα του μουσείου και το αρχειακό υλικό διαφυλάχθηκαν κατά την Κατοχή, και μετά την απελευθέρωση αποκαταστάθηκαν στο παλιό Σπουδαστήριο Λαογραφίας (αιθ. 14 του παλαιού κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής). Οι καθηγητές της λαογραφίας και διευθυντές του μουσείου, που διαδέχθηκαν τον Κυριακίδη στην ομόλογη έδρα, Δημήτριος Πετρόπουλος και Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος, ο εποπτεύων για ένα διάστημα την κενή έδρα Γρηγόρης Σηφάκης και το υπόλοιπο προσωπικό του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας εμπλούτισαν τις συλλογές του. Κύριο μέλημα της Άλκης Κυριακίδου-Νέστορος ήταν η φωτογράφηση και ταξινόμηση των αντικειμένων του μουσείου. Εκπόνησε ένα σχέδιο προγράμματος για την επανέκθεση και αναδιοργάνωση του μουσείου με τη δημιουργία «θεματικών» ενοτήτων παρουσίασης «δειγμάτων» που τις εικονογραφούν, αλλά και άλλου πληροφοριακού υλικού (φωτογραφικού, βιβλιογραφικού, σχεδιαγραμμάτων, πινάκων κ.ά.), έτσι ώστε να δίνεται η ιστορική διάσταση.
Με το σεισμό του 1978 τα αντικείμενα του Μουσείου αποκαθηλώθηκαν, συσκευάστηκαν και αποθηκεύτηκαν. Το 2005 ξεκίνησε η επεξεργασία και η συντήρηση μέρους των αντικειμένων του Μουσείο με σκοπό την διοργάνωση από κοινού με το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης της έκθεσης «Τα Πολύτιμα της Παράδοσης» με την επιμέλεια της τότε Επικ. Καθηγήτριας του Α.Π.Θ. Ελεωνόρας Σκουτέρη-Διδασκάλου. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού από τον Ιούνιο του 2006 έως και τον Φεβρουάριο του 2007. Η επιτυχία της έκθεσης συνέβαλε στην οριστική απόφαση του Πανεπιστημίου για τη δημιουργία και την εγκατάσταση της μόνιμης έκθεσης του Λαογραφικού Μουσείου και Αρχείου. Η Αν. Καθηγήτρια Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου ανέλαβε τον σχεδιασμό, τη μουσειολογική μελέτη και επιμέλεια της έκθεσης. Την προσπάθεια πλαισίωσαν η Αρετή Τζιντζιόβα (ΕΔΙΠ), Παναγιώτης Σκούφης (ΕΔΙΠ) και Δρ Βασίλης Αποστολόπουλος (Επιστημονικός Συνεργάτης). Στις 8 Ιουνίου 2010 εγκαινιάστηκε η νέα μόνιμη έκθεση του Μουσείου (αίθ. 8, παλαιό κτίριο της Φιλοσοφικής Σχολής). Το Φεβρουάριο του 2024, κατόπιν χορηγίας του Υπουργείου Πολιτισμού, λειτούργησε ο νέος ηλεκτρονικός κατάλογος του Μουσείου και η ιστοσελίδα του και τοποθετήθηκε ηχητικό σύστημα. Το έργο επιμελήθηκαν η Επίκ. Καθηγήτρια Αθηνά Πεγκλίδου, η Δρ Χρυσάνθη Καλλίνη (ΕΔΙΠ, υπεύθυνη του Μουσείου), η Αρετή Τζιντζιόβα (ΕΔΙΠ, υπεύθυνη Σπουδαστηρίου Λαογραφίας και Κοιν. Ανθρωπολογίας) και ο Αν. Καθηγητής Γιώργος Αγγελόπουλος.
Το υλικό που διαθέτει το Λαογραφικό Μουσείο και Αρχείο της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης περιλαμβάνει, σε γενικές γραμμές, τρεις μεγάλες κατηγορίες συλλογών:
– Μουσειακά αντικείμενα με συλλογές από ενδυμασίες, κεντήματα, υφαντά, έργα αργυροχοΐας, μεταλλοτεχνίας, ξυλογλυπτικής, κεραμικής, μουσικών οργάνων, ζωγραφικής
– Αρχειακό υλικό με αδημοσίευτες εργασίες, παροιμίες και τραγούδια, μαγνητοταινίες μουσικού υλικού, το αρχείο αποκομμάτων του Ν. Γ. Πολίτη, το ταξινομημένο αρχείο του Σ. Κυριακίδη, αρχείο παλαιών φωτογραφιών
– Αρχειακό υλικό και φιγούρες του θεάτρου σκιών στην Ελλάδα
«Τα πράγματα του είναι πράγματα “του πριν”. Έρχονται από το παρελθόν αλλά έχουν πολλές ζωές. Έχουν υπάρξει παντού: στο σπίτι χρησιμοποιούνται, φυλάσσονται ως αναμνηστικά, δωρίζονται, ξεχνιούνται, πουλιούνται για να αντικατασταθούν από άλλα καινούργια. Στο παλιατζίδικο μαζεύονται σε σωρό, μεταμορφώνονται σε αντίκες, τιμολογούνται, πουλιούνται. Στις συλλογές ταξινομούνται, φυλάσσονται, επιδεικνύονται ή δωρίζονται. Στο μουσείο κωδικοποιούνται, περιγράφονται, μελετούνται, εκτίθενται και αφηγούνται τις ιστορίες τους, πολλές και ποικίλες.» (Η Ζωή των πραγμάτων: παράδοση και δημιουργία, 2013-14)