ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ ΑΡΧΕΙΟ Α.Π.Θ.

ΕΡΕΥΝΑ

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ

ΜΙΧΑΗΛ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ

Αφηγήσεις στα σύνορα. Τοπικές προσλήψεις και σφαίρες πολιτικής στα Βαλκάνια

ΕΛΕΝΗ ΓΕΛΑΝΗ

  • Κοινωνική ένταξη και εκπαίδευση των παιδιών προσφύγων: μία ανθρωπολογική προσέγγιση
    Η έρευνα πραγματεύεται την καθημερινότητα και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις των παιδιών με προσφυγικό και μεταναστευτικό υπόβαθρο στο σχολικό περιβάλλον στα πλαίσια της κοινωνικής τους ένταξης. Υποκείμενα της έρευνας είναι κυρίως παιδιά από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, που διαμένουν εντός του αστικού ιστού, έχουν έρθει στην Ελλάδα από το 2016 μέχρι το 2020 και φοιτούν σε τρία δημοτικά σχολεία της δυτικής Θεσσαλονίκης, σε τάξεις υποδοχής ή γενικές τάξεις. Κάθε παιδί πρόσφυγα εκλαμβάνεται ως ξεχωριστό άτομο, με μία μοναδική ιστορία και γι’ αυτό η βαρύτητα πέφτει στην δική του οπτική. Πληροφορητές γίνονται ωστόσο και οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων και όσοι αποτελούν τον κοινωνικό περίγυρο των παιδιών. Η διαδικασία της κοινωνικής ένταξής είναι πολυπαραγοντική και περιλαμβάνει ποικίλα στάδια και φορείς. Ξεκινάει από τη στιγμή που τα παιδιά αυτά ήρθαν στην Ελλάδα, έπειτα εντάχθηκαν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, άρχισαν να πηγαίνουν στο σχολείο, να γνωρίζουν τα ελληνικά και μαζί με αυτά τους συμμαθητές τους, τη γειτονιά, την πόλη. Η έμφαση της έρευνας δίνεται στους τρόπους με τους οποίους κάθε μαθήτρια/μαθητής με προσφυγικό υπόβαθρο βιώνει τη διαδικασία της κοινωνικής ένταξης στο σχολικό περιβάλλον, πώς διαχειρίζεται τις σχέσεις με τους ομήλικους-ενήλικες και τα ζητήματα που προκύπτουν στο σχολικό χώρο, πώς αφηγείται την καθημερινή πραγματικότητά της/του. Τα παιδιά άλλοτε μιλούν, άλλοτε ζωγραφίζουν ή νοηματοδοτούν ποικιλοτρόπως, άλλοτε σιωπούν. Σε κάθε περίπτωση όμως, η παρατήρηση της καθημερινότητάς τους στο σχολείο και αργότερα στα διαμερίσματα όπου διαμένουν, είναι δηλωτική των τρόπων με τους οποίους βιώνουν, διαπραγματεύονται και ανακατασκευάζουν την παρουσία τους στην Ελλάδα.

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑ ΚΑΒΑΖΙΔΟΥ

  • Νέοι αγρότες: μία ανθρωπολογική προσέγγιση
    Σκοπός αυτής της διατριβής είναι να συμβάλλει στην ανθρωπολογική μελέτη των δυναμικών που αναπτύσσονται στη σύγχρονη ελληνική ύπαιθρο. Ειδικότερα, η διατριβή εκκινώντας από την παραδοχή ότι η αγροτικότητα είναι μια διαδικασία που δεν αφορά μόνο της γεωργικές εργασίας αλλά όλο το βίο του ατόμου, μελετά πρώτον, πώς τα δρώντα υποκείμενα εμπλέκονται σ’ αυτήν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους και δεύτερον, πώς οι σύγχρονοι αγρότες και αγρότισσες ακόμη και σε περιπτώσεις κρίσεων ή διαρθρωτικών αλλαγών, συγκροτούν στρατηγικές όχι μόνο «όπλων των αδυνάτων», αλλά καθορισμού των δομών. Οι στρατηγικές αυτές είναι ορατές στη συνολική αναθεώρηση του τρόπου ζωής τους, αλλά και μέσα από μικρές καθημερινές πράξεις που αν και φαίνονται ασήμαντες όταν τις εντάξει κανείς στο πολιτισμικό και κοινωνικό συγκείμενο αποκτούν πολιτικές διαστάσεις. Προκειμένου να ανταποκριθώ σ’ αυτόν τον σκοπό μεθοδολογικά υιοθέτησα την εθνογραφία, επιστημολογικά προτεραιοποίησα τις νοηματοδοτήσεις των ανθρώπων του πεδίου και θεωρητικά βασίστηκα κυρίως στις ανθρωπολογικές προσεγγίσεις για τον αγροτικό χώρο, την κρίση και τους αγρότες.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

Η νεκροπολιτική ως βιωμένη καθημερινότητα: μία συγκριτική εθνογραφική προσέγγιση

ΜΑΡΙΑ ΣΑΚΟΡΑΦΑ

  • Εθνογραφικές αναζητήσεις σε δυο ορεινά χωριά της Δυτικής Μακεδονίας: ταυτοτικές αποχρώσεις σε βλαχόφωνες κοινότητες.
    Η διατριβή αποτελεί μια απόπειρα προσέγγισης των κοινωνικών εκφράσεων που συγκροτούν την καθημερινότητα δύο ορεινών χωριών της Δυτικής Μακεδονίας, συνδέοντας τοπικούς με παγκοσμιοποιημένους προβληματισμούς. Οι εκφράσεις αυτές προσεγγίζονται στο εννοιολογικό πλαίσιο της τοπικότητας και των πολιτικών ταυτότητας και προτείνονται στον θεωρητικό διάλογο ως "ταυτοτικές αποχρώσεις", εγγράφοντας την ερευνητική πρόθεση για ανάδειξη της πλαστικότητας και δυναμικότητάς τους. Πρωταρχικός στόχος της διατριβής ορίζεται η κατανόηση του πεδίου ως ενός συνόλου γεωμορφολογικών και ιστορικοπολιτισμικών συνθηκών και συναρτήσεων που οριοθετούν και οριοθετούνται από τις κοινωνικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις της τοπικής συλλογικότητας. Η διατριβή βασίζεται σε μακροχρόνια επιτόπια εθνογραφική έρευνα καθώς και σε αρχειακό υλικό.
    Τα συμπεράσματα της διατριβής επισημαίνουν ότι στα πλαίσια ενός συγκείμενου εμπρόθετης απόδοσης και ερμηνείας των κοινωνικών σκηνικών της καθημερινότητας, οι ταυτοτικές αποχρώσεις επιμερίζονται σε εθνοτικές, έμφυλες, οικονομικές και πολιτικές και ανάγονται σε σχήματα εκκόλαψης κοινωνικών δυναμικών, διευρύνοντας τις προβληματικές και τις προοπτικές για το ερευνητικό πεδίο.

ΓΚΟΛΦΩ ΤΣΕΡΓΑ

  • Πολιτισμικές Προσεγγίσεις της Εργασίας στο Ιστορικό Συγκείμενο της Κρίσης
    Η έρευνα πραγματεύεται μια από τις πολλές και καινοφανείς μορφές εργασίας που έχουν εμφανιστεί την τελευταία εικοσαετία στη χώρα. Τα προγράμματα Voucher ως ενεργητική πολιτική απασχόλησης και μέρος της “Youth Guarantee” της Ευρωπαϊκής Ένωσης υλοποιήθηκαν στην Ελλάδα το 2013 και αποτέλεσαν ένα πρώτο βήμα για πολλούς νέους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας. Στόχος τους ήταν η συνεχής και δια βίου εκπαίδευση των νέων, ώστε αυτοί να αποκτήσουν προσόντα και δεξιότητες που να συνάδουν με την αγορά. Ο όρος «εγγύηση για τη νεολαία» αφορά στην προσφορά στους νέους καλής ποιότητας εργασίας, συνεχούς εκπαίδευσης, μαθητείας ή άσκησης, εντός τεσσάρων μηνών από τη στιγμή που καθίστανται άνεργοι ή εξέρχονται από την επίσημη εκπαίδευση. Η εγγύηση για τη νεολαία θα συνέβαλλε ενδεχομένως σε τρεις από τους στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» : α. ότι το 75% της ηλικιακής ομάδας 20-64 ετών θα πρέπει να εργάζεται, β. ότι το ποσοστό των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο θα πρέπει να είναι χαμηλότερο από 10 % και γ. ότι τουλάχιστον 20 εκατομμύρια άτομα θα πρέπει να απαλλαγούν από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
    Στο πρόγραμμα «Επιταγή Εισόδου στην Αγορά Εργασίας» που έλαβε χώρα το 2015, ο αριθμός των ωφελούμενων που θα συμμετείχαν στην πρόσκληση ανερχόταν σε 30.000 άτομα, εκ των οποίων 12.000 άνεργοι απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ και 18.000 άνεργοι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
    Ήταν όμως έτσι; Ήταν επιτυχής η υλοποίηση τους στην Ελλάδα όπου η ανεργία συνεχώς αυξανόταν;
    Μέσα από επιτόπια εθνογραφική παρατήρηση σε τμήματα ωφελούμενων σε κατά τόπους Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης και εις βάθος συνεντεύξεις με νέους, οι οποίοι έχουν συμμετάσχει σε δύο προγράμματα Voucher, θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε το πώς οι ωφελούμενοι των προγραμμάτων βίωσαν τις αλλαγές στο εργασιακό καθεστώς και τι τους προσέφεραν οι συγκεκριμένες πολιτικές ενεργητικής απασχόλησης. Ποιες ήταν οι εμπειρίες τους από την αγορά εργασίας στα πλαίσια της πρακτικής που έκαναν και τι αποκόμισαν από αυτές. Πώς βιώθηκε αυτό το ιδιαίτερο οιονεί εργασιακό status τους και με ποιον τρόπο επηρέασε τις ταυτότητές τους.

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ

ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΓΙΑΝΝΙΟΓΛΟΥ, 2023

  • Κρατικοί θεσμοί και μεταναστευτική - προσφυγική πολιτική: μια ανθρωπολογική μελέτη αναπαραστάσεων, κανόνων και πρακτικών
    H διατριβή εξετάζει τις διαδικασίες απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας, μέσα από τους μηχανισμούς του κράτους, του θεσμικού πλαισίου και της εφαρμογής του από τη γραφειοκρατία και τους ανθρώπους που έμμεσα ή άμεσα την υλοποιούν και την επηρεάζουν. Η προσέγγιση της έρευνας ακολουθεί την ανθρωπολογική πειθαρχία, καθώς μεθοδολογικά υιοθετεί την εθνογραφία, επιστημολογικά προτεραιοποιεί τις νοηματοδοτήσεις των πληροφορητών και θεωρητικά βασίστηκε στις ανθρωπολογικές προσεγγίσεις για το κράτος και την ιθαγένεια. Το ευρύτερο συγκείμενο της διατριβής τοποθετείται στα όρια της πολιτικής ανθρωπολογίας, της ανθρωπολογικής μελέτης του έθνους - κράτους και της γραφειοκρατικής του πρακτικής, καθώς και της ανθρωπολογίας της μετανάστευσης. Η βασική υπόθεση εργασίας που διατυπώνεται στην παρούσα διατριβή είναι κατά πόσο οι μεταβολές στις διαδικασίες απόδοσης της ελληνικής ιθαγένειας προκύπτουν τόσο από το ιστορικό πλαίσιο που κανονιστικά αποτυπώνεται στο δίκαιο όσο και από τις καθημερινές λειτουργίες των κρατικών γραφειοκρατικών μηχανισμών, τα σχέδια ζωής των «αλλοδαπών» που εισέρχονται στη χώρα, τις πρακτικές που υλοποιούν, τα κοινωνικά δίκτυα που τους υποστηρίζουν και στα οποία συμμετέχουν. Η απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας, το ίδιο το περιεχόμενο της, δε συνιστά μια διαδικασία, στο πλαίσιο της οποίας το κράτος μονοσήμαντα απλά επιλέγει, βάσει των κυρίαρχων ιδεολογικών αναπαραστάσεων, αυτούς που επιθυμεί ως πολίτες. Η απόδοση της ιθαγένειας προκύπτει μέσα από πιο δυναμικές διαδικασίες, στις οποίες διαπλέκονται εκδοχές της κυρίαρχης εθνικής ιδεολογίας, μεταβολές των διεθνών σχέσεων και των γεωπολιτικών δομών, σχέδια ζωής των αλλοδαπών που βρίσκονται ή επιλέγουν να έρθουν στην Ελλάδα, ρουτίνες της γραφειοκρατίας, πολιτισμικές αναπαραστάσεις και κοινωνικά δίκτυα εντός και εκτός Ελλάδας. Η επιτόπια έρευνα διήρκησε δύο έτη και πραγματοποιήθηκε το διάστημα από τον Οκτώβριο του έτους 2017 έως τον Οκτώβριο του έτους 2019. Διεξήχθησαν συνεντεύξεις με πληροφορητές - κλειδιά, πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις και συναντήσεις με πολλούς άλλους πληροφορητές και έγινε ενδελεχής μελέτη αρχείων και φακέλων υποψηφίων προς πολιτογράφηση. Ως προς την πολιτογράφηση των Αλλογενών Αλλοδαπών, η έρευνα αφορά στη μελέτη περιπτώσεων σύμφωνα με τον αρ. 5 του Ν.3284/2004 (ΦΕΚ Α΄ 217/10.11.2004) και τη διεξαγωγή προσωπικών συνεντεύξεων των αλλοδαπών πολιτών από την Επιτροπή Πολιτογράφησης. Η διαδικασία αυτή καταργήθηκε με τον Ν.4735/2020 (ΦΕΚ Α΄197/12.10.2020). Το πεδίο της παρούσας έρευνας περιλαμβάνει τις δημόσιες Υπηρεσίες Ασύλου Θεσσαλονίκης, την Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης Νομού Θεσσαλονίκης, καθώς και την Υπηρεσία Ιθαγένειας Κεντρικής Μακεδονίας για τη μελέτη περιπτώσεων Ομογενών από τις χώρες της πρώην Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ). Επίσης, μελετήθηκαν διεξοδικά τα δίκτυα που επικουρούν τους αλλοδαπούς, είτε ως στερούμενοι νομιμοποιητικών εγγράφων, είτε ως αιτούντες άσυλο, είτε ως αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, όπως το σχολείο για μετανάστες «Οδυσσέας», το «Κοινωνικό Κέντρο - Στέκι Μεταναστών» και το «Χριστιανικό Στέκι» της Ευαγγελικής Εκκλησίας και οι «Γιατροί του κόσμου».

ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΣΑΡΟΥΧΙΔΗΣ, 2021

Εθνογραφία στα όρια: άστεγοι στους δρόμους της Θεσσαλονίκης

ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΑΡΙΚΟΥΔΗ, 2014

  • Όψεις της ζωής των Ελλήνων στην Τσεχία (πρώην Τσεχοσλοβακία): Μια ανθρωπολογική προσέγγιση
    Η διατριβή εξετάζει τις συνθήκες και όψεις της ζωής των Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν στην Τσεχοσλοβακία πριν και μετά τη διάσπασή της σε δύο κράτη και έζησαν ή εξακολουθούν να ζουν στη σημερινή Τσεχία. Πρόκειται για πολιτικούς πρόσφυγες του ελληνικού εμφυλίου πολέμου που έφτασαν στην Τσεχοσλοβακία μετά το 1949, για φοιτητές που σπούδασαν εκεί με υποτροφίες του Κ.Κ.Ε. και αργότερα του ΠΑΣΟΚ και για επιχειρηματίες που άρχισαν να δραστηριοποιούνται στην Τσεχία από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Από τις κατηγορίες αυτές, η πολυπληθέστερη είναι η πρώτη, στην οποία αφιερώνεται και το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας. Τα δεδομένα της έρευνας προέρχονται από συνεντεύξεις, συμμετοχική παρατήρηση της καθημερινής ζωής των πληροφορητών/τριών και των εκδηλώσεων των κοινοτήτων και των επιμέρους φορέων τους, από την αποδελτίωση ελληνικών εντύπων καθώς και από μελέτη των Γενικών Αρχείων του Τσεχικού κράτους.
    Η διατριβή αποτελείται από την εισαγωγή και οκτώ κεφάλαια και περιλαμβάνει επίσης και παράρτημα. Στην «Εισαγωγή» διατυπώνονται οι στόχοι της έρευνας, τα ερωτήματα, τα κριτήρια επιλογής των πληροφορητών/τριών, οι μέθοδοι προσέγγισης των πηγών και η δομή της εργασίας. Τα πρώτα δύο κεφάλαια εστιάζουν σε προσεγγίσεις των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κοινωνιών καθώς και των διαδικασιών μετάβασης των κοινωνιών αυτών στην περίοδο του μετασοσιαλισμού από τη σκοπιά ντόπιων και ξένων εθνογράφων, ανθρωπολόγων και άλλων κοινωνικών επιστημόνων. Το τρίτο κεφάλαιο αφού ξεκινά με μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας για τον Εμφύλιο και στη συνέχεια περνάει στις συνθήκες και της διαδικασίες φυγής των προσφύγων (ενηλίκων και παιδιών) για την Ανατολική Ευρώπη. Ακολουθεί η εγκατάσταση στη χώρα υποδοχής και η οργάνωσή τους σε παροικίες με λέσχες και την έκδοση εφημερίδων. Το τέταρτο κεφάλαιο εστιάζει στις εθνοτικές διαφοροποιήσεις των πολιτικών προσφύγων και στις συνέπειες τους τόσο εσωτερικά στην κοινότητα όσο και ως προς τον επαναπατρισμό τους. Ειδικότερα επικεντρώνεται στις εντάσεις και τις συγκρούσεις που δημιουργήθηκαν σε συγκεκριμένες κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες τόσο ανάμεσα στα μέλη αυτής της ομάδας όσο και ανάμεσα σε αυτήν και τους υπόλοιπους πρόσφυγες. Το επόμενο κεφάλαιο αφορά του Έλληνες/ίδες φοιτητ(ρι)ές που μετά τη δεκαετία του 1960 αρχίζουν να σπουδάζουν στην Τσεχοσλοβακία. Εδώ εξετάζονται οι σχέσεις με το ΚΚΕ (που τους επέλεγε), οι συναναστροφές τους με τους Τσέχους αλλά και η περιορισμένη επικοινωνία με τους εκεί εγκατεστημένους Έλληνες. Στη συνέχεια του κεφαλαίου εξετάζεται η δραστηριότητα Ελλήνων επιχειρηματιών που άρχισαν να δραστηριοοποιούνται στην Τσεχία μετά το 1990. Γίνεται μια σύγκριση και ανάλυση των διαφορετικών συνθηκών εγκατάστασης και σχέσεων που διατηρούν αυτές οι δύο ομάδες με τους Τσέχους αλλά και με τους πρόσφυγες του εμφυλίου. Το έκτο κεφάλαιο πραγματεύεται επιμέρους όψεις της διαδικασίας επαναπατρισμού των προσφύγων και των προβλημάτων προσαρμογής στο νέο περιβάλλον. Το έβδομο κεφάλαιο πραγματεύεται τις διαδικασίες και συνέπειες της διάλυσης των οργανώσεων του ΚΚΕ μετά την πτώση του σοσιαλιστικού καθεστώτος, την οργάνωση των ελληνικών κοινοτήτων και τις αναταράξεις οι οποίες προέκυψαν από την αναγνώριση των Ελλήνων ως μειονότητας. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις πολιτιστικές δραστηριότητες που διοργανώνουν οι κοινότητες, την έκδοση τριμηνιαίου περιοδικού καθώς και την κατασκευή μνημείων. Το τελευταίο κεφάλαιο, αν και σύντομο, παρουσιάζει τις σχέσεις των Ελλήνων με τους Τσέχους μέσα από τον ανταγωνισμό και την αβεβαιότητα της οικονομίας της αγοράς, ενώ σημαντικός είναι και ο ρόλος των ανέκδοτων στο σχολιασμό αυτών των στερεοτυπικών εικόνων. Η διατριβή προσπαθεί να αναδείξει τις πολλαπλές και αλληλοσυγκρουόμενες όψεις της «ελληνικότητας» και να αναμετρηθεί τόσο με τις φωνές αλλά κυρίως με τις σιωπές των ατόμων. Στο τέλος υπάρχει ένα Παράρτημα με ορισμένα βασικά στοιχεία για τους πληροφορητές, φωτογραφίες και αρχειακό υλικό.

ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΑΡΑΛΙΔΟΥ, 2008

Κοινωνικές σχέσεις, ταυτότητες και τοπική αυτοδιοίκηση στο δήμο Αξιούπολης και στο δήμο Χέρσου του νομού Κιλκίς: η εφαρμογή του Ν.2539/97 ‘Καποδίστριας’

ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, 2008

Το Δωδεκάμερο στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό. Ζητήματα εθνογραφικής προσέγγισης

ΕΛΕΩΝΟΡΑ ΣΚΟΥΤΕΡΗ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥ, 2003

Από τας κύκλωθεν πολιτείας και χώρας του Άνω και Μέσου Αλιάκμονος: Ο χώρος, οι οικισμοί και οι άνθρωποι στο γύρισμα του 20ου αιώνα

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ, 1997

  • Μνήμη, Συγγένεια, Ταυτότητα σ΄ένα ελληνόφωνο χωριό της Καλαβρίας (Γκαλλιτσιανό)
    Η μνήμη του παρελθόντος, τα συστήματα συγγένειας (μέσα από την οικογενειακή δομή και τις γαμήλιες στρατηγικες) και η ταυτότητα (με βασικό στοιχείο αναφοράς τη γλώσσα) είναι οι τρεις άξονες, γύρω από τους οποίους στρέφεται η παρούσα μελέτη. Ειδικότερα:
    -Μέσα από πρωτογενές υλικό προφορικών μαρτυριών, βιωμάτων και εμπειριών -αλλά και από αρχειακό υλικό και άλλες δημοσιευμένες πηγές-, γίνεται η ανασύσταση του παρελθόντος της κοινότητας για τους δύο τελευταίους αιώνες (19ο και 20ό). Πρόκειται για μια ιστορία αποτελούμενη, κατά κύριο λόγο, από μνήμες, οι οποίες, αν και εμπεριέχουν το υποκειμενικό στοιχείο, την ίδια στιγμή είναι κοινωνικά και πολιτισμικά επεξεργασμένες και παραδομένες προφορικά από γενιά σε γενιά, συγκροτώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη συλλογική μνήμη της κοινότητας και την προφορική ιστορία της.
    -Δεδομένης της τεράστιας σημασίας της συγγένειας και του θεσμού της οικογένειας για την συνοχή του κοινωνικού ιστού, δίνεται ιδιαίτερο βάρος στη μελέτη αυτών των θεμάτων στη συγχρονική και διαχρονική τους διάσταση. Ξεκινώντας από το παρόν, δηλαδή από τις οικογένειες που συγκροτούσαν τον πληθυσμό του χωριού την εποχή της έρευνας, γίνεται ανασύσταση των γεναλογιών καθεμιάς χωριστά, χρησιμοποιώντας υλικό της επιτόπιας έρευνας, αλλά και αρχειακό. Το υψηλό ποσοστό συγγενικής και κοινοτικής ενδογαμίας για τους δύο τελευταίους αιώνες, η αμφιπλευρικότητα του συστήματος συγγένειας και η υπερίσχυση της πυρηνικής οικογένειας έναντι της διευρυμένης είναι τα βασικά συμπεράσματα που απορρέουν μέσα από τη μελέτη των συγκεκριμένων στοιχείων.>br> -Λόγω της γλωσσικής και ιστορικής ιδιαιτερότητας της περιοχής, εξαιρετικά ενδιαφέρον και πολυσύνθετο αναδείχθηκε το θέμα της "ταυτότητας" των εν λόγω πληθυσμών, κατ’ εξοχήν σημαντικό και σταθερά επίκαιρο, κυρίως σε περιοχές όπου εντοπίζεται η ύπαρξη γλωσσικών μειονοτήτων. Η ενδελεχής μελέτη του πλουσιότατου υλικού της επιτόπιας έρευνας, αλλά και οποιαδήποτε δημοσίευση, όπου άμεσα ή έμμεσα θίγονται θέματα «ταυτότητας» των πληθυσμών αυτών, σε συνδυασμό και με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες "αφύπνισης της ελληνικότητας" στην περιοχή, τεκμηριώνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ανάλυση του συγκεκριμένου θέματος.
    Η έντονη επίδραση της ελληνικής παράδοσης σε όλο τον ιταλικό Νότο, όπως αποτυπώνεται στα αναρίθμητα μνημεία, στα τοπωνύμια και ανθρωπωνύμια και, βεβαίως, στα κατωϊταλικά ιδιώματα (γκρέκο) στην Καλαβρία, γκρίκο στην Απουλία), που μιλούν μέχρι σήμερα οι ελάχιστοι εναπομείναντες τώρα πια κάτοικοι του Γκαλλιτσιανού και του Νέου Ρογουδίου και, σε μικρότερο βαθμό, της Bova και Bova Marina (και αντίστοιχα στα ελληνόφωνα χωριά της Απουλίας), σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Ωστόσο, τα κριτήρια αυτά (μνημεία, πολιτισμός), όσο και αν αποτελούν αδιάψευστες μαρτυρίες ενός μακρινού ελληνικού παρελθόντος, αλλά και παρόντος (γλώσσα), δεν μπορούν να θεωρηθούν ενδείξεις μιας αδιάλειπτης ιστορικής συνέχειας, ανεπηρέαστης από πολλούς αιώνες κοινής συμβίωσης με άλλους λαούς και πολιτισμούς. Είναι η ίδια η Ιστορία, που με τη διαρκή διαδικασία αλλαγών, επαναπροσδιορισμών, πληθυσμιακών επιμειξιών, αποδοχής μιας κουλτούρας από μιαν άλλη (inculturazione) κάνει τις ανθρώπινες κοι-νωνίες και ομάδες να μην αποτελούν ποτέ ένα ομοιογενές όλον αλλά κατακερματισμένες πραγματικότητες, που βρίσκονται σε μια διαδικασία συνεχούς αλλαγής.

ΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΡΕΑ, 1993

Κυδωνιάτες: αστοί και πρόσφυγες

ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΧΑΤΖΗΤΑΚΗ-ΚΑΨΩΜΕΝΟΥ, 1990

Nεοελληνικά Λαϊκά Aινίγματα. Mορφολογική και Λειτουργική Aνάλυση

ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, 1990

  • Η μεταξουργία στις κοινότητες Λαπήθου και Καραβά της Κύπρου
    Η μεταξουργία και η ύφανση του μεταξιού ακμάζει στην περιοχή Λαπήθου και Καραβά, σημαντικό αγροτικό πολυτεχνικό κέντρο, από τα μέσα του 19ου έως τα μέσα του 20ού αιώνα. Κατά την περίοδο αυτή η μεταξουργία διαδραμάτησε σημαντικό ρόλο στην οικονομική και οικογενειακή ζωή των κατοίκων και ήταν σταθερό στοιχείο στη ζωή, τα ήθη, τα έθιμα και τις προλήψεις τους. Διαγράφονται οι ιστορικές τομές του μεταξιού στην Κύπρο και τοποθετείται σε πρώτο πλάνο η μεταξουργία της περιοχής Λαπήθου και Καραβά από τα μέσα του 19ου αι. Έμφαση δίνεται στις διαφοροποιήσεις στην εκμετάλλευσή της μεταξουργίας και την υποκατάστασή της στις αστικές και μετά στις αγροτικές περιοχές με άλλες μορφές παραγωγής καθώς επίσης στις επεμβάσεις της Αγγλικής Διοίκησης για τον εκμοντερνισμό της.
    Περιγράφεται η παραγωγή, η χρήση και το εμπόριο των μεταξωτών και αναλύεται η τεχνική, η αισθητική, και η οικονομική σημασία τους στις κοινότητες, μέχρι την βίαιη εκρίζωση της οικοτεχνίας και τον εκτοπισμό των κατοίκων το 1974.
    Το θέμα τεκμηριώνεται με πλούσια εικονογράφηση και σχέδια των εργαλείων κατεργασίας και ύφανσης, και αναλύονται με σύγχρονη μέθοδο 74 μεταξωτά υφαντά. Τέλος οι βιογραφίες οικογένειας υφαντριών του μεταξιού και μεταξά δίνει χαρακτηριστικά πορτρέτα των ανθρώπων του μεταξιού.
    Η διάσωση του πολύτιμου πολιτιστικού υλικού στον ιστορικό του χώρο με τους φορείς της παράδοσης της Λαπήθου και του Καραβά έχει θέση ιστορικής τεκμηρίωσης.

ΠΑΝΙΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΥΔΗΣ, 1988

Η κοινωνική σημασία του δημοτικού τραγουδιού στους πρόσφυγες της Κύπρου. Εθνομουσικολογική προσέγγιση

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

  • Αφηγήσεις γυναικοκτονιών άλλοτε ως τώρα, 2023-2024


    Στο δημόσιο λόγο οι γυναικοκτονίες είτε εξατομικεύονται και παθολογοποιούνται ως απόκλιση είτε περιορίζονται σε ολιστικές και απλουστευτικές ερμηνείες για την πατριαρχική κυριαρχία και στα επακόλουθα της. Ωστόσο, η έμφυλη βία είναι πάντα μια κινούμενη, πολλαπλή, ύπουλη και καθημερινή δύναμη που ενσωματώνεται μέσα σε κανονικοποιημένες, φυσικοποιημένες και θεσμοθετημένες εννοιολογήσεις και πρακτικές. Οι γυναικοκτονίες ως η κατάληξη της είναι ένα θεσμικά αόρατο έγκλημα γιατί δεν καταγράφεται ως έμφυλο και σεξιστικό. Συνεπώς, η μη ορατότητα των παραμέτρων των έμφυλων ανθρωποκτονιών, τις καθιστά πολιτικά ανύπαρκτες και ηθικά ανυπόστατες. Η μη συστηματική καταγραφή τους και μετατροπή τους σε επίσημα «σκληρά» δεδομένα αποτελεί διαδικασία κανονικοποιημένης, δομικής, καθημερινής, συμβολικής, αόρατης βίας μέσα από την οποία η έμφυλη βία υπόρρητα νομιμοποιείται, γίνεται αποδεκτή, εντάσσεται στην καθημερινή ρουτίνα μιας αποσιώπησης.
    Το προτεινόμενο πρόγραμμα περιλαμβάνει μια σειρά από δράσεις συμμετοχικής αφήγησης στην οποία θα διαπλέκονται λαϊκά παραμύθια και τραγούδια στα οποία κανονικοποιείται η φονική έμφυλη βία όπως προφορικές παραδόσεις για την κατασκευή του γεφυριού της Άρτας και τη «θυσία» μιας γυναίκας για την κατασκευή του ή διάφορες εκδοχές του Κυανοπώγωνα πχ. "ο αδελφός που σώζει την αδελφή του από το δράκο" με σύγχρονες καταγραφές γυναικοκτονιών με βάση το ερευνητικό έργο της ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία (femicide.gr). Η συμμετοχική αφήγηση εκτός από τα παραπάνω θα χρησιμοποιεί αντικείμενα καθημερινής χρήσης που εκτίθενται στο Λαογραφικό Μουσείο και Αρχείο του Α.Π.Θ. όπως γαμήλια στέφανα, ενδυμασίες και κοσμήματα ως ενθυμήσεις βίαιων ιστοριών που αποσιωπώνται στις επίσημες αναπαραστάσεις του λαϊκού πολιτισμού. Με τρόπο άμεσο και κατανοητό δημιουργείται μια άχρονη βιωματική παράσταση στην οποία καταδεικνύεται η ιστορική αντοχή της πατριαρχίας. Οι συμμετέχουσες και οι συμμετέχοντες θα συνδιαμορφώσουν με την αφηγήτρια και συντονίστρια Μαρία Μαχαίρα την πλοκή, την εξέλιξη, την κορύφωση και τη λύση της ιστορίας και θα έχουν τη δυνατότητα του βιώματος της ψυχοσωματικής βίας και της εμβύθινσης σε μια κιναισθητική συνθήκη όπου πραγματικότητα και μύθος, παρελθόν και παρόν συνδιαλέγονται.
    Το πρόγραμμα στοχεύει στη δημιουργική συμμετοχή, στον βιωματικό αναστοχασμό, στην πολιτισμική κριτική, στην αφύπνιση και ενδυνάμωση νέων πάνω στην καθημερινή μαζική έμφυλη βία. Το πρόγραμμα αναδεικνύει επίσης μέσα από την ερευνητική, καλλιτεχνική και εκπαιδευτική ενασχόληση με τη γυναικοκτονία και το ζήτημα της πρόσβασης της ανθρωπολογικής γνώσης με σκοπό να διερευνήσει τους όρους διάχυσής της εκτός πανεπιστημίου και τη συμβολή της ανθρωπολογίας στον δημόσιο διάλογο. Τα ζητήματα που διαπερνούν το πρόγραμμα είναι με ποιους τρόπους μπορεί η ανθρωπολογική γνώση και εμπειρία να γίνει προσιτή σε ένα ευρύ κοινό, τι σημαίνει σήμερα να είσαι δημιουργός επιστημονικής γνώσης, πώς επιτελείται η ιδιότητα του ερευνητή/ειδήμονα στη δημόσια σφαίρα και ποια η ευθύνη του/της, πώς μπορεί να αποφευχθεί η άνιση, ιεραρχική σχέση μεταξύ ερευνητών και κοινού και ο διδακτισμός, με ποιους τρόπους θα μπορούσε να παρακινηθεί το κοινό ώστε να συμμετέχει σε διαδικασίες συνδιαμόρφωσης-συμπαραγωγής της γνώσης, πώς μπορούν καλλιτέχνες και ερευνητές να συνεργαστούν και συν-δημιουργήσουν.
    Απευθύνεται σε φοιτήτριες και φοιτητές του Α.Π.Θ, σε μαθήτριες και μαθητές Λυκείου σχολείων της Θεσσαλονίκης και σε ανήλικους κρατούμενους των φυλακών Ανηλίκων Διαβατών. Το πρόγραμμα θα πραγματοποιείται σε συνεννόηση με την Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και την Κοινωνική Υπηρεσία των Φυλακών στο χώρο του Μουσείου και θα προσφέρεται δωρεάν.
    Η δράση θα πραγματοποιηθεί στο Λαογραφικό Μουσείο και Αρχείο (Λ.Α.Μ.) που δημιουργήθηκε το 1927 από τον Σ. Κυριακίδη στην Παλιά Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. σε συνεργασία με το Ελληνικό Τμήμα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία (E.O.F.) με επιστημονική υπεύθυνη την επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., Αθηνά Πεγκλίδου. Αποσκοπεί τέλος να αναδείξει το ΛΑΜ σε τόπο καλλιτεχνικής δυναμικής και καινοτομίας μέσα από την υλοποίηση εκπαιδευτικών δράσεων και οπτικοακουστικών έργων. Το έργο θα εστιάσει στην ανάδειξη ενός εγκατεστημένου συλλογικού φαντασιακού όπως διαμορφώνεται από λαϊκές παραδόσεις και μιντικακούς μύθους στα οποία η εμβύθινση του κοινού θα αποτελέσει ερέθισμα αφύπνισης και αναστοχασμού της έμφυλης βίας.
  • Ανάπτυξη εφαρμογής 4D περιήγησης στην ιστορία του τοπίου, 2017-2023
  • Από το καράβι στο διαμέρισμα, 2018-2020

Προσφυγικές ροές και δομές αλληλεγγύης, 2017

Πρόγραμμα υποστήριξης Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών για το σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων ένταξης σε τοπικό επίπεδο, 2015

ΜΕΤΑΔΙΔΑΚΤΟΡΕΣ/ΙΣΣΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ

Γεωργία Σαρκούδη, ΙΚΥ, 2019-2021

Kατερίνα Χατζικίδη, ΙΚΥ, 2020-2021

ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ

Δρ Маргарита Араджионі / Μargarita Aragioni, 2020-2021

Professor Nir Avieli, 2023-2024